10 Mayıs 2008

EYLEMSİLER (FİİLİMSİLER)

Fiile benzeyen, ama fiillerin görevini yapmayan kelimelere eylemsi (fiilimsi) denir. Fiillerden türemiş olmakla birlikte bir fiil gibi çekimlenemeyen olumlu, olumsuz şekilleri yapılabilen ve cümlede isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılan sözcüklerdir. Bir cümlede ne kadar eylemsi (fiilimsi) varsa o kadar yan cümlecik vardır. Çünkü her fiilimsi bir yan cümlecik oluşturur. Çekimli fiilin bulunduğu gruptaki kelimeler temel cümleciği meydana getirirler. Eylemsiler üç grupta incelenir:
1 – AD EYLEM (İSİM FİİL):
FİİL + “- mek, -me, - iş”
Fiile “-mek, -me, -iş” yapım eklerinden birinin getirilmesiyle oluşur. Ad eylemler, bir eylemin adıdırlar. Örneğin: Bugünlerde biraz yürü – y – üş yapmalıyım. Ad eylem (eylemin adı) Okulun kitap oku – ma programı gayet güzel ilerliyor. Ad eylem Doğayı sev – mek ve koru – mak insanlığın görevidir. Ad eylem Ad eylem 2 – SIFAT EYLEM (İSİM FİİL – ORTAÇ): FİİL + “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” Fiile yukarıdaki eklerden biri getirilerek türetilen sıfatlardır. Örneğin: Orada bekle – y – en kızı tanıyorum. Sıfat eylem (eylemden –en ekiyle türetilmiş sıfat) Öpül – esi elleri vardır anlarımızın. Sıfat eylem Senin ne bit – mez çilen varmış kardeşim. Sıfat eylem Size biraz bilin – medik fıkralar anlatayım. Sıfat eylem UYARI: Sıfat-fiil eklerinden “-dik” ve “-ecek” ekleri çoğu zaman kendinden sonra iyelik eki alarak kullanılır:
“Çözdüğüm soruları niçin yeniden soruyorsun?” çöz – dük – üm ↓ ↓ ortaç eki iyelik eki “Gideceğin gün belli mi?” git – ecek – in ↓ ↓ ortaç eki iyelik eki 3 – BAĞ EYLEM (ZARF FİİL – ULAÇ): FİİL + “-ip, -ince, -dikçe, -meden, -ken, -e…….-e, -erek….” Fiile yukarıdaki ekler vb. getirilmesiyle türetilen zarflardır. Örneğin: · Kapıyı aç – ınca karşımda onu gördüm. Bağ eylem eki (zaman zarfı) · Kağıdı müdüre imzalat – ıp bana getirin. Bağ eylem (durum zarfı) · Gezdiği yerleri anlat – a anlat – a bitiremedi. Bağ eylem (durum zarfı) · Televizyon seyreder – ken çoğunlukla uyuyakalırdı. Bağ eylem eki (zaman zarfı) UYGULAMALAR Aşağıdaki cümlelerde geçen eylemsileri bularak türlerini yazalım: · Bu kucaklayış(ad eylem) belki de bir haykırışın(ad eylem) sesiydi. · Dönülmez(sıfat eylem) akşamın ufkundayız vakit çok geç. · Bense penceremde gelmeyecek(sıfat eylem) saatleri beklerim. · Okula yeniden başlamayı(ad eylem) düşünüyor musun? · Sizin durmaksızın(bağ eylem) çalışmanız lazım. · Gidip(bağ eylem) de gelmemek(ad eylem), gelip de görmemek var kaderde. · İşi bitirdiğinde(bağ eylem), odama gel.