SÖZCÜK GRUPLARI

Sözcüklerin, bir varlığı, kavramı, niteliği, durumu, hareketi karşılamak üzere, belirli kurallar içinde yan yana gelerek oluşturdukları kelime topluluklarına "sözcük grubu" denir. Varlıklar, kavramlar, nitelikler, durumlar, hareketler birer sözcükle de karşılanır. Ama tek bir sözcük bunlardan birini karşılamaya yetmiyorsa, yani bir varlığı, kavramı, niteliği, durumu, hareketi ancak birden fazla sözcükle karşılayacaksak sözcük gruplarını kullanırız. Başlıca sözcük gruplarını tanıtalım: 1. AD TAMLAMALARI Tamlayan ve tamlananı addan oluşan tamlamalardır. Dört tür ad tamlaması vardır: a) Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayan "-in" ya da "-den" tamlayan eklerinden birini; tamlanan ise "-i" tamlanan ekini alır. Tamlayan tamlananın kime ya da neye ait olduğunu kesin olarak bildirir. Tamlayanda veya tamlananda belirsizlik yoktur. Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından Kalbinin vuruşundan anlıyorum; İstanbul'u dinliyorum. Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine... * Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına kelime(ler) girebilir. Bunların bir kısmı karma tamlama olarak bilinir: oğlumun yıllar önce alınan kazağı. Çocuğun minik elleri Şehrin günlerdir akmayan suları * Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan şiir ve konuşma dillerinde yer değiştirebilir: Cevabı yok geçmişime yönelttiğim sorularımın. Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin. Serinliğini hissettin mi rüzgârın? b) Belirtisiz Ad Tamlaması: Tamlayan ek almaz; ancak tamlanan "-i" tamlanan ekini alır. Tamlayan ek (ilgi eki) almadığı için, yani tamlananın kime ya da neye ait olduğu tam olarak bilinmediği için belirtisiz denmiştir. Çoban çeşmesi, hayal iklimleri, ahududu şerbeti... * Tamlayan ile tamlanan yer değiştirmez. c) Takısız Ad Tamlaması: Tamlananın da tamlayanın da ek almadığı ad tamlamalarıdır. Sıfat tamlamasıyla karıştırılmamalıdır. Takısız ad tamlamasında tamlayanın görevi, tamlananın neden yapıldığını (aslını, ham maddesini,ne cins maddeden yapıldığını) ya da neye benzediğini belirtmektir: ipek gömlek: Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor. ipek saçlar: Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyor. altın yüzük: Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor. altın kalp: Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyor. Yukarıdaki tamlamaların tamamı takısız ad tamlamasıdır. Aşağıdaki tamlamalarsa sıfat tamlamasıdır; çünkü tamlayan olan sıfat, tamlananın nasıl, ne durumda olduğunu belirtmektedir: beyaz gömlek, uzun saçlar, büyük yüzük... d) Zincirleme Ad Tamlaması: Bu tür isim tamlamalarının tek özelliği, bazen tamlayanın, bazen tamlananın, bazen de her ikisinin birden herhangi bir isim tamlaması olmasıdır. Yani ikiden fazla isimden oluşmasıdır. [çocuk + (sırt + çanta)] = çocuğun sırt çantası [(su + ses) + nağme] = su sesinin nağmesi [(şehir + hava) + kirlilik] = şehrin havasının kirliliği [(hava + tahmin) + rapor] = hava tahmin raporu [dünya + (kadınlar + gün)] = Dünya kadınlar günü [(çelik + tencere) + marka] = çelik tencere markası [(çocuk + edebiyat) + dizi] = çocuk edebiyatı dizisi [(Ali + kardeşi) + (günlük + harçlık)] = Ali’nin kardeşinin günlük harçlığı 2. SIFAT TAMLAMALARI Bir veya daha fazla sıfatın bir (veya daha fazla) ismi sayı, renk, biçim, hareket, durum, sayı ve yer bakımından nitelediği veya belirttiği kelime gruplarına sıfat tamlaması denir. Her sıfat mutlaka sıfat tamlaması oluşturur. Niteleme Sıfatlarıyla Oluşan Tamlamalar: Kocaman bir masa ve koltuk Koca bahçe, tasasız gözler, güzel çerçeveler ­İşaret Sıfatlarıyla Oluşan Tamlamalar: Bu soruyu kim cevaplayacak? Kitabı şu genç almıştı. O eşyaları nereye götürüyorsun? Sayı Sıfatlarıyla Oluşan Tamlamalar: Her gün iki saat ders çalışır, bir saat de kitap okurum. birinci gün, ikinci gelişimiz,­ yüzde bir ihtimal, yarım ekmek, ellişer milyon, birer gün arayla... ­Belgisiz Sıfatlarla Oluşan Tamlamalar: kimi insanlar, bir yaz günü, her soru, birtakım insanlar, birkaç kişi, tüm insanlar, bütün varlıklar... ­Soru Sıfatlarıyla Oluşan Tamlamalar: Nasıl kitaplardan hoşlanırsın? Kaç gün sonra geleceksin? Eve giderken hangi otobüse bineceğiz? Kaçıncı sınıfta okuyor?